Om de kansen voor mobiliteit optimaal te benutten en effectief beleid te maken is het belangrijk rekening te houden met menselijk gedrag in alle stadia van beleidsvorming. We moeten ons bewust zijn dat mensen zich niet altijd rationeel gedragen en dat er geen verandering plaats kan vinden zonder mensen mee te krijgen.
Nu vinden we het dragen van een autogordel normaal en het roken van sigaretten ongezond. Dat is wel eens anders geweest. Het maatschappelijke beeld van wat normaal en wat belangrijk is, verandert voortdurend. Daarmee verandert ook ons gedrag. Soms gaat dat vanzelf, maar soms kunnen we (de overheid, bedrijven en particulieren) daar invloed op uitoefenen. Denk bijvoorbeeld aan grote gedragscampagnes zoals BOB of Nix < 18 die ons collectieve alcoholgedrag veranderd hebben. Maar ook op kleine(re) schaal kan gedrag verandert worden. Zo werd er in 2018 gedurende 25 dagen heel hard ‘boe’ geroepen tegen ieder die de verkeerde kant van de Erasmusbrug op fietste. Wat het aantal spookfietsers met 50 per dag terugdrong.
Een deel van gedragsverandering begint met de realisatie dat het anders moet en anders kan. Voor grote opgaven op het vlak van minder fossiele brandstoffen gebruiken en minder stikstof uitstoten zijn grootscheepse en massale gedragsveranderingen onafwendbaar. We spreken al over ‘klimaatpsychologie’. Het gaat daarbij om het beïnvloeden van emoties en gevoelens, het veranderen van beelden en gedachten en uiteindelijk het aanpassen van gedrag.
Een voorbeeld uit de praktijk van onbewuste gedragsbeïnvloeding ter bevordering van de gezondheid is het ‘piano trap experiment’.
Gedragsverandering kan ook plaatsvinden doordat alternatieven de ‘makkelijkere’ keuze worden. Bedenk je maar eens wat er zou gebeuren als biologisch vlees goedkoper zou worden dan kiloknallers. Of als je route naar werk, door een nieuwe bushalte in je buurt en gratis OV, een stuk makkelijker en goedkoper wordt dan met de auto.
Wat is gedrag?
- Alle acties en reacties van een persoon in relatie tot haar omgeving.
- In de gedragsaanpak focussen we alleen op zichtbaar, waarneembaar gedrag: alles wat je kunt voordoen en nadoen. Hoe concreter het gedragsdoel, hoe beter!
- Fietsen, autorijden, voertuigen delen, bijna alle keuzes voor mobiliteit zijn gedrag.
Hoe verander je gedrag?
Het simpele antwoord is: maak het gewenste gedrag zo makkelijk mogelijk en/of het ongewenste gedrag zo moeilijk mogelijk.
Hierbij spelen de omgeving, de motivatie en de capaciteit, het COM-B model geeft dit weer. De eerste om naar te kijken is altijd capaciteit. Als een persoon niet de capaciteit heeft (zowel mentaal als fysiek) kan er niet bepaald gerag verwacht worden tot de capaciteitsproblemen verholpen zijn. Wanneer dit niet mogelijk is kan er een alternatief geboden worden. Bij de omgeving gaat dit niet alleen om onze fysieke omgeving (zoals infrastructuur), maar ook over de sociale omgeving. Gaan je collega’s of je buren bijvoorbeeld altijd met de auto, fiets of met het OV?
Op deze pagina staan een paar voorbeelden van hoe je op het gebied van mobiliteit, gedrag kunt veranderen.
Stimuleer fietsgebruik vanuit werkgevers
Werkgevers kunnen het gebruik van de fiets door hun werknemers stimuleren. Dat kan bijvoorbeeld met fiscaal voordeel, voorzieningen (fietsenstalling, oplaadpunten, omkleedruimte, douche) en een spaarsysteem. De nieuwe samenwerkingsorganisatie Zuid-Holland Bereikbaar van overheden en bedrijfsleven kan hierbij helpen. Zo is er een uitprobeerpool waarbij werknemers een week lang een e-bike of speed pedelec (tot 45 km/u) aan de tand kunnen voelen. Ook kan Zuid-Holland zelf als werkgever het goede voorbeeld geven. Zo heeft de provincie het zilveren werkgeverscertificaat van de Fietsersbond ontvangen. Dat is een erkenning van de inspanningen die een werkgever doet om medewerkers te stimuleren op de fiets naar het werk te komen. Voor werkgevers heeft de Fietsersbond een checklist fietsvriendelijk bedrijf.
Afbeelding: cfe-certification.eu
Experimenteer met leefstraten
Bij een leefstraat wordt een straat of plein een aantal maanden ‘teruggegeven’ aan de bewoners en worden ingericht als veilige en rustige ontmoetingsplaats. Het gaat om locaties waar veel mensen wonen, maar elkaar ontmoeten niet altijd vanzelf spreekt. Bewoners kunnen bankjes neerzetten, uitgebreid met elkaar kletsen terwijl kinderen veilig kunnen spelen. Zie ook deze video, over leefstraten in Gent:
Voorbeeld: werkgeversaanpak beïnvloedt reisgedrag
Bedrijven kunnen het goede voorbeeld geven om het woon-werkverkeer van hun medewerkers in goede banen te leiden. De aanpak om het mobiliteitsbeleid zo vorm te geven dat het duurzaam reisgedrag stimuleert, heet werkgeversaanpak. Zo kunnen bedrijven hun werknemers een fiscaalvriendelijke ‘fiets van de zaak’ geven. Dat mag ook een e-bike (elektrisch ondersteund tot 25 km/h) of speed-pedelec (tot 45 km/h) zijn. De werkgever mag belastingvrij 19 cent per fietskilometer vergoeden (of zelfs meer binnen de belastingvrije ruimte). Extra lichaamsbeweging houdt werknemers vitaal: dat vertaalt zich vaak naar een lager ziekteverzuim. Ook carpoolen (samen reizen) komt in aanmerking voor een vergoeding van 19 cent per kilometer. Bedrijven die thuiswerken, fietsen, openbaar vervoer en carpoolen stimuleren zijn vaak minder geld kwijt aan autovergoedingen en parkeerplekken.
Betrek de inwoners, (participatie ) voorbeeld : https://slimmerreizen.zuid-holland.nl/
OV stimuleren met campagne & marketing
Zeker na de coronapandemie, waarin reizigers deels wegbleven, verdient het ov een nieuwe impuls als duurzaam en veilig alternatief voor de auto. Dat kan met campagnes (regionaal of landelijk) en marketing (probeeracties, proefabonnementen, reisadviezen), samen met MRDH (in Rotterdam en Haaglanden), vervoerbedrijven in Zuid-Holland (Connexxion, EBS, HTM, NS, Qbuzz en RET) en werkgevers. Sommige werkgevers vergoeden uit het oogpunt van duurzaamheid al geen autokosten meer als je de woon-werkrit redelijkerwijs ook met het OV kunt maken. De provincie Gelderland en de regionale vervoerders voeren een meerjarige campagne (met de website Ervaar het OV) om inwoners te verleiden het OV een of meerdere keren te proberen. Uit onderzoek blijkt dat mensen openstaan voor andere vormen van reizen bij grote veranderingen, zoals een nieuwe woonplaats, ander werk of langdurige wegwerkzaamheden.
