0-meting | februari 2024
De verkiezingen zijn geweest, de formatie loopt nog, en de kiezer wacht in spanning af. Ondertussen staan de kranten bol met berichten over ruziënde politici, belangengroepen en burgers. Het lijkt alsof maatschappelijke debatten binnen de samenleving continu op het scherpst van de snede plaatsvinden.
Maar wat zijn de feiten eigenlijk – hoeveel politieke polarisatie is er daadwerkelijk in Nederland, in Zuid-Holland in het bijzonder? Welke kwesties verdelen burgers?
Om deze vragen te beantwoorden, deed de faculteit Governance and Global Affairs van de Universiteit Leiden in samenwerking met I&O Research, afgelopen mei (vóór de verkiezingen) een representatief opinieonderzoek in Zuid-Holland. De hoofdvraag van dit onderzoek luidde: “In welke mate is er sprake van polarisatie in de Zuid-Hollandse samenleving?”.
Dit onderzoek werpt een verhelderend licht op de staat van politieke polarisatie en de mogelijke oorzaken ervan. Dit is van belang, omdat de publieke discussie vaak wordt gedomineerd door het narratief dat toenemende verdeeldheid in alle geledingen van de samenleving een gegeven is, terwijl de bevindingen in dit onderzoek een genuanceerder beeld onthullen. Zo komt naar voren dat, hoewel er zeker meningsverschillen bestaan tussen verschillende bevolkingsgroepen, de mate van negatieve gevoelens richting elkaar relatief beperkt is – met uitzondering van enkele opvallende gevallen. Ook komen verschillen in beleidsvoorkeuren tussen verschillende demografische groepen aan bod, waarbij sociaaleconomische status en politieke voorkeuren een rol spelen. Deze bevindingen werpen belangrijke vragen op over het heersende beeld tegenover de realiteit van politieke polarisatie en benadrukken het belang van nuance.
Puntsgewijs zijn de belangrijkste conclusies als volgt:
- Met name de ervaren polarisatie is groot. Ongeveer 8 op de 10 Zuid-Hollanders ervaart een grote en toenemende kloof in de Nederlandse samenleving. De meeste inwoners van Zuid-Holland ervaren niet dat deze kloof groter is in hun eigen provincie dan in de rest van Nederland. Respondenten ervaren het meeste conflict tussen mensen met verschillende politieke of religieuze opvattingen, tussen mensen met en zonder migratieachtergrond en tussen rijke en arme mensen.
- Er is sprake van enige mate van inhoudelijke polarisatie tussen inwoners van Zuid-Holland, maar deze vorm van polarisatie blijkt relatief beperkt. Een beperkt deel van de Zuid-Hollandse samenleving plaatst zichzelf op de uiterste flanken van het politieke spectrum, terwijl een grote groep Zuid-Hollanders zegt een positie in het politieke midden in te nemen. De inhoudelijke polarisatie is groter op sociaal-culturele thema’s, zoals asiel en gender, dan op andere beleidsthema’s. Er is ook licht sprake van polarisatie in de achterliggende wereldbeelden van Zuid-Holland.
- Zuid-Hollanders verschillen van mening over welke beleidskwesties de meeste prioriteit hebben. De prioriteitenpolarisatie is het sterkst voor de thema’s klimaat en asiel/migratie. Met name voor linkse kiezers, jongeren en hoger opgeleiden is het klimaat een belangrijk beleidsthema, terwijl rechtse kiezers, 65-plussers en praktisch geschoolden vaker aangeven migratie en asiel een beleidsprioriteit voor Nederland te vinden.
- De affectieve polarisatie – ofwel: mate van koude gevoelens jegens andere ‘groepen’- in de Zuid-Hollandse samenleving is overwegend laag. Men koestert vooral koude en negatieve gevoelens voor groepen die zich bevinden op het andere uiterste van het politieke spectrum. Over de meeste kiezers van andere partijen of mensen met een andere ideologie, denkt men veelal neutraal of hooguit licht negatief. Er is nauwelijks bewijs voor wijdverspreide vijandige gevoelens richting demografische groepen.
- Het politieke vertrouwen en de tevredenheid met de democratie is enigszins gepolariseerd. Met name het vertrouwen in de regering, Tweede Kamer en politieke partijen was laag onder inwoners van Zuid-Holland. Er zijn duidelijke verschillen in het politiek vertrouwen tussen burgers in Zuid-Holland: bij kiezers op de uiterste flanken van het politieke landschap en bij mensen met een lage opleiding of een laag inkomen is het politiek vertrouwen bijzonder laag. Ook in de tevredenheid met de democratie zien we verschillen tussen groepen kiezers.
Benieuwd naar de bevindingen? Bekijk dan de resultaten en gegevens zelf om zodoende politieke polarisatie beter te begrijpen. Klik hier om meer te ontdekken.
1-meting | december 2025
Het is één van de meest besproken onderwerpen van de afgelopen jaren: polarisatie. Maar (te) vaak wordt er feitenvrij over deze kwestie gesproken. In talkshows en ingezonden brievenrubrieken van kranten worden vaak de meest tegengestelde meningen uitgelicht, op social media vliegen mensen elkaar doorlopend in de haren. Klimaat, migratie en kwesties zoals het Israël Palestina conflict hebben de verhoudingen verder op scherp gezet. Maar dat is allerminst het hele verhaal.
In dit onderzoek wordt gekeken hoe verdeeld mensen in de provincie Zuid-Holland nou écht zijn. Hoe verschillend denken inwoners over politiek, bestuur en elkaar? Er is gekeken naar drie vormen van polarisatie: ervaren polarisatie (de beleving van mensen zelf), inhoudelijke polarisatie (verschillen in beleidsvoorkeuren en prioritering) en affectieve polarisatie (negatieve gevoelens tegenover ‘andere’ groepen mensen). Dit onderzoek werpt een verhelderend licht op de staat van (politieke) polarisatie en de subtiliteiten daarbinnen. De bevindingen werpen belangrijke vragen op over het heersende beeld tegenover de realiteit van polarisatie en benadrukken het belang van nuance – ook in de mogelijkheden om vooral de ervaren polarisatie terug te dringen.
Het onderzoek is uitgevoerd door het Instituut Bestuurskunde van de Universiteit Leiden in opdracht van de provincie, via een enquête onder 1.244 inwoners. De vragenlijst is uitgezet in juni 2025. Het betreft een 1-meting: in de zomer van 2023, nog vóór de val van Rutte IV, vond een soortgelijk onderzoek plaats.
Het rapport trekt enkele belangrijke conclusies:
1.Veel mensen verdeeldheid ervaren in de samenleving.
De meeste mensen in Zuid-Holland vinden dat er een grote politieke kloof is tussen burgers in Nederland (86%). Ze denken ook dat die kloof in de afgelopen vijf jaar groter is geworden (83%). Overigens zijn dat vergelijkbare percentages als in de studie in 2023.
2. Verschillende mensen vinden verschillende onderwerpen belangrijk.
Wonen, migratie en inflatie zijn topprioriteiten voor de gemiddelde burger. Bij wonen en inflatie maakt de politieke kleur van mensen niet of nauwelijks uit, maar bij migratie en klimaat is dat anders. Migratie lijkt vooral belangrijk te zijn voor rechtse kiezers, klimaat voor linkse. Ook leeftijd en opleidingsniveau bepalen in enige mate aan welke onderwerpen mensen prioriteit geven.
3. Mensen lijken vooral sterk in mening te verschillen over oplossingen voor migratie en het klimaat.
Over defensie zijn de meningen redelijk hetzelfde, mensen zijn ook niet zo verdeeld over sociale zekerheid. Maar er is wel inhoudelijke polarisatie op migratie (veel mensen in Zuid-Holland vinden dat de regering voor minder migratie moet zorgen, maar ze denken heel anders over hoe de regering dat het beste kan doen) en – nog sterker – op klimaat (mensen hebben heel verschillende meningen over óf de overheid strengere regels moet nemen om het klimaat te beschermen, en ook over welke regels het beste zijn).
4. De affectieve polarisatie lijkt een stuk sterker te zijn dan twee jaar geleden.
Affectieve polarisatie betekent dat mensen kiezers van andere politieke partijen minder sympathiek vinden. In Zuid-Holland is dit de afgelopen tijd sterker geworden: mensen voelen zich vaker koud of negatief over mensen die op een andere partij stemmen. Dat geldt vooral voor partijen aan de politieke flanken, en betreft ook kiezers van deze partijen.
5. Er zijn verschillen in het politiek vertrouwen in Zuid-Holland en een betekenisvol deel van de Zuid-Hollanders steunt een ‘meerderheidsdemocratie’.
Mensen hebben niet zoveel vertrouwen in de regering, maar ook niet in de Tweede Kamer of politieke partijen. Er is sprake van een stevige opleidingskloof in vertrouwen: hoger opgeleiden hebben vaak meer vertrouwen in de politiek dan praktisch geschoolden. Ook zijn hoger opgeleiden meer tevreden met de democratie. Circa een kwart (24%) is het ermee eens dat de overheid de wil van de meerderheid zou moet volgen, zelfs wanneer het nieuwe beleid in strijd zou zijn met de beslissingen van nationale rechtbanken.
6. Er zijn ook verschillen in meningen over de oorlog tussen Israël en de Palestijnen.
Op het moment dat de survey werd uitgezet verdeelde het conflict tussen Israël en de Palestijnen mensen in Zuid-Holland. Ongeveer evenveel mensen vinden dat Nederland Israël moet steunen als dat er mensen zijn die vinden dat Nederland de Palestijnen moet steunen. Maar veel mensen vinden ook dat de overheid van Nederland allebei niet moet steunen. Sommige mensen denken erg negatief over andere mensen die een demonstratie houden voor de Palestijnen.
7. Mensen die veel nieuws volgen ervaren niet vaker verdeeldheid dan mensen die minder nieuws
Hoe vaak iemand het nieuws volgt, maakt niet uit voor hoeveel polarisatie iemand ervaart. Alleen mensen die vooral via sociale media nieuws volgen, zien meer verdeeldheid én hebben vaker extremere beleidsopvattingen dan mensen die ook via andere kanalen nieuws volgen.
8. Het geven van informatie kan ervoor zorgen dat mensen wel minder polarisatie ervaren.
Als mensen getoond wordt (via een experiment) dat de samenleving minder verdeeld is dan gedacht, ervaren mensen vaak minder polarisatie. Cijfers en korte vergelijkingen met vroeger of met andere landen werken het beste. Persoonlijke verhalen of het uitleggen dat sommige berichten in het nieuws niet helemaal kloppen, kunnen ook helpen. Het is nog niet duidelijk of mensen door deze informatie ook langere tijd minder polarisatie voelen. Er is daarom meer onderzoek nodig om te weten wat het beste werkt.
Benieuwd naar alle bevindingen? Bekijk dan de resultaten en gegevens zelf om zodoende politieke polarisatie beter te begrijpen. Klik hier om meer te ontdekken.