Na de Tweede Kamerverkiezingen van het afgelopen jaar bevindt Nederland zich nu in een formatiefase waar het kabinet voor de komende regeerperiode wordt gevormd. Terwijl de kiezers in spanning afwachten op de resultaten, staan de kranten staan vol met nieuws over politici, belangengroepen en burgers die lijken te botsen in uiteenlopende maatschappelijke debatten.
Het lijkt alsof de polarisatie in de samenleving steeds verder escaleert en we machteloos moeten toekijken. Maar laten we eens naar de feiten kijken. Hoeveel polarisatie is er werkelijk in Nederland, en specifiek in Zuid-Holland? Welke kwesties verdelen de burgers?
Kom naar het congres en praat mee over de polarisatie in onze samenleving!
De faculteit Governance and Global Affairs van de Universiteit Leiden deed in samenwerking met I&O Research, vorig jaar vóór de verkiezingen een representatief opinieonderzoek in Zuid-Holland. Tijdens het congres staat dit onderzoek centraal en ook de doorwerking ervan in een samenwerking tussen de Universiteit Leiden en de Provincie Zuid-Holland. De middag zal worden begeleid door Samira Bouchibti, oud tweede kamerlid. Hubert Bruls, burgemeester van Nijmegen, zal een keynote geven over zijn ervaringen met polarisatie als bestuurder. In de paneldiscussie zullen o.a. Pieter Verhoeve (Burgemeester van Gouda), Lousewies van der Laan (Directeur Transparency International Netherlands) en Caelesta Braun (Hoogleraar Public Governance and Civil Society), Marc Veeningen (Hoofdredacteur Hart van Nederland) aan het woord komen. Het volledige programma is hier te bekijken.
Tijdens het programma worden de volgende deelsessies aangeboden:
Sessie 1: Polarisatie, politiek en responsief bestuur
Het politieke landschap in Nederland verandert in een hoog tempo. Traditionele middenpartijen hebben ruimte moeten maken voor nieuwe partijen die het maatschappelijke ongenoegen tot speerpunten van hun politieke programma’s hebben weten te maken. Zij bezetten de flanken van het politieke spectrum waar zij veel nieuwe kiezers hebben weten te mobiliseren en dringen middenpartijen in het defensief. De polarisatie en fragmentatie in zowel nationale, provinciale en lokale vertegenwoordigende organen leiden tot nieuwe dynamieken tussen politiek en bestuur. De vraag die in deze sessie centraal staat is op welke wijze politieke fragmentatie en polarisatie doorwerkt in het vermogen van het bestuur, in het bijzonder publieke organisaties, om beleid te maken dat recht doet aan de in de samenleving gevoelde spanningen en tegelijkertijd op efficiënte en effectieve wijze publieke meerwaarde realiseert.
- Promovenda Silke Herms aan de Universiteit Leiden.
- Prof.dr. Sanneke Kuipers met expertise op het gebied van crisismanagement aan de Universiteit Leiden.
Sessie 2: Polarisatie, maatschappelijke belangen en responsief bestuur
Vraagstukken zoals het klimaat, verduurzaming en natuur hebben geleid tot grote maatschappelijke spanningen. Nationale en decentrale overheden staan gesteld voor grote opgaven variërend van wonen, immigratie, zorg tot ruimtelijke ordening en mobiliteit. In de samenleving zien we steeds meer deelbelangen ontstaan die al dan niet georganiseerd hun eisen bij de overheid leggen. Voor publieke organisaties zorgt de opkomst en de verharding van maatschappelijke protesten tot uitdagingen. Enerzijds hebben publieke organisaties, c.q. ambtenaren op gemeentelijk, provinciaal en nationaal niveau, de kennis en draagvlak van maatschappelijke organisaties nodig om beleid te maken en uit te voeren. Anderzijds stellen maatschappelijke belangen dezelfde overheid onder druk doordat het vervullen van de wensen van de ene groep ten koste kan gaan van de belangen van de andere groep. De vraag die in deze sessie centraal staat luidt dan ook in hoeverre oog in oog met aangescherpte maatschappelijke organisaties overheden responsief kunnen blijven aan het algemene belang.
- Promovenda Ida Hobma aan de Universiteit Leiden.
- Prof.dr. Caelesta Braun met expertise op het gebied van belangenvertegenwoordiging, publieke besluitvorming en toezicht aan de Universiteit Leiden.
- Dr. Ellis Aizenberg met expertise op het gebied van belangenvertegenwoordiging, lobbyen en waargenomen legitimiteit aan de Universiteit Leiden.
Sessie 3: Polarisatie in Zuid-Holland
Deze sessie gaat in op de resultaten van een enquête over maatschappelijke polarisatie onder burgers in Zuid-Holland, uitgevoerd door de Universiteit Leiden een jaar geleden. Het politieke landschap is inmiddels opnieuw flink opgeschud, maar dat laat onverlet dat de resultaten inzichten leveren aan bestuurders en ambtenaren van de provincie Zuid-Holland over wat er leeft onder haar burgers.
We kijken in deze sessie op twee niveaus terug op de enquête. Ten eerste bespreken de onderzoekers en ambtenaren gezamenlijk de resultaten van de enquête en reflecteren ambtenaren van de provincie op wat zij hebben gehaald uit de resultaten van de enquête. Met andere woorden: Hoe is het gesteld met de polarisatie in Zuid-Holland, en hoe verhouden de resultaten zich tot het landelijk beeld?
Ten tweede kijken we naar de mogelijkheden van enquêtes en andere onderzoeksmethoden voor het maken van beleid dat rekening houdt met de wensen en gevoelens die in de samenleving leven. De vraag die hier centraal staat is hoe kennis over maatschappelijke spanningen, verkregen uit enquêtes en eventueel andere instrumenten, het beste kan worden gebruikt en ingezet bij het maken van responsief beleid. Tot slot worden de deelnemers aan de sessie uitgenodigd om mee te denken over de opzet en de vragen van een nieuwe enquête die de provincie Zuid-Holland van plan is te houden. Welke vragen en onderwerpen moeten dan worden geadresseerd? En hoe kan het gebruik van de informatie (beter) ingezet worden de komende bestuursperiode?
- Dr. Dimiter Toshkov met expertise op het gebied van beleidsimplementatie binnen de EU aan de Universiteit Leiden.
- Dr. Lars Brummel, expert op het gebied van crisismaatregelen in de context van multi-level governance aan de Universiteit Leiden.
- Tim de Beer, Senior beleidsmedewerker maatschappelijke ontwikkelingen bij Provincie Zuid-Holland.
Sessie 4: Polarisatie en morele dilemma’s onder ambtenaren
De maatschappelijke en politieke polarisatie heeft ertoe geleid dat onder ambtenaren van ministeries, provinciale en gemeentelijke ambtelijke apparaten veel vaker morele dilemma’s zijn gaan ervaren. Zo demonstreren al enige tijd ambtenaren van het Ministerie van Buitenlandse Zaken tegen het regeringsbeleid inzake het Israëlisch-Palestijns conflict en hebben enkele maanden geleden enkele duizenden ambtenaren een klimaatpetitie ondertekend waarin zij de regering oproepen om tempo te maken met het klimaatbeleid en in het bijzonder de Natuurherstelwet. Binnen publieke organisaties op alle niveaus worden programma’s gevormd en verzorgd die gericht zijn op de bewustwording en bespreking van morele dilemma’s. Zo komen ambtenaren bijeen in intervisiegroepen of nemen zij deel aan socratische gesprekken waarin zij leren om hun dilemma’s binnen de organisatie te articuleren en de kritische tegenspraak binnen de eigen organisatie verder te ontwikkelen. In deze panelsessie gaan we in op de vraag hoe er binnen publieke organisaties met morele dilemma’s kan worden omgegaan. In hoeverre mogen individuele morele dilemma’s het werk van ambtenaren beïnvloeden? In hoeverre dienen zij zich te conformeren aan de democratische besluiten die door politieke meerderheden worden genomen? En wat zijn de opties wanneer de kloof tussen het morele kompas en de inhoud van de beslissingen te groot wordt? Het antwoord op deze vragen ligt voor een deel besloten in de wijze waarop de loyale tegenspraak binnen publieke organisaties is georganiseerd en we zullen daarom in het panel ook daarop ingaan.
- Prof.dr. Kutsal Yesilkagit, expert op het gebied van international governance.
- Antje Jordan, Transitiemanager Landbouw bij de Provincie Zuid-Holland.
Sessie 5: Polarisatie en de democratische rechtsstaat
Jarenlang is polarisatie geproblematiseerd als een vraagstuk dat vooral speelt tussen burgers en de overheid en tussen burgers onderling. Ook is vaak aangegeven dat polarisatie in de kern een waardevol kenmerk is van een gezonde democratie. Scherp debat, onderlinge scepsis en ideeënstrijd zijn immers zuurstof voor democratische besluitvorming. De afgelopen periode wordt echter ook steeds duidelijker dat een teveel aan polarisatie belemmerend werkt voor het functioneren van de democratie. Niet alleen in formele zin, zoals fragmentatie in het partijpolitieke landschap en moeilijk te vormen meerderheden an sich, maar ook in materiële zin: hoeveel ruimte is er, gegeven gepolariseerde verhoudingen in de samenleving en het partijpolitieke landschap, om grootschalige maatschappelijke ambities (grote transitie-opgaven, moonshots) vorm te geven, waar bij velen behoefte aan is? Hoeveel ruimte is er, gegeven gepolariseerde verhoudingen in de samenleving en het partijpolitieke landschap, om over onderwerpen die gevoelig zijn maar van strategisch belang zoals de inrichting van de (schaarse) ruimte in relatie tot de klimaat- en woonopgave, het zorgvuldige inhoudelijk debat te voeren? De vraag die in deze sessie centraal staat is welk effect polarisatie heeft op de werking van onze democratische rechtsstaat.
- Prof.dr. Caspar van den Berg, expert op het gebied van transities in de publieke sector verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen en de Universiteit Leiden.
- Dr. Dick M. Berkhout, Bestuursstrateeg bij de provincie Zuid-Holland.
