Kernpunten:
- Wat is een kennisnetwerk?
- Waarom kan dit een toegevoegde waarde geven?
- Wat voor soorten kennisnetwerken zijn er?
- Vernieuwersnetwerk vs. kennisnetwerk? Praktisch vs. transitie?
- Wanneer en bij welke opgaven sluit het aan?
- Kennisnetwerken binnen de provincie Zuid-Holland
In ons leven in Zuid-Holland en daarbuiten hebben we dagelijks (soms onbewust) te maken met verschillende complexe vraagstukken. Rondom deze complexe vraagstukken is er vaak behoefte aan meer kennis. Wat zijn bijvoorbeeld goede stappen om onze economie circulair te maken? Hoe kunnen we omgaan met de komst van nieuwe technologieën, zoals AI? Op welke manieren kunnen we onze samenleving inclusiever maken en samen sociale ongelijkheden tackelen? Kennis Zuid-Holland probeert deze complexe vraagstukken verder te helpen met de inzet van klassieke tools voor de ontwikkeling van strategische kennis, namelijk: trends monitoren, onderzoek doen en debat organiseren. Een innovatieve manier om strategische kennis voor complexe opgaven te ontwikkelen is in een kennisnetwerk. Een kennisnetwerk is een groep mensen die vanuit een gemeenschappelijke interesse of belang informatie en kennis deelt en samen ontwikkelt.
Wat is een kennisnetwerk?
In de literatuur wordt er bij een kennisnetwerk vanuit gegaan dat kennis hierbij (grotendeels) voorhanden is en enkel (slim) gedeeld dient te worden om in te kunnen zetten voor doelen waar men het vrij snel over eens kan worden. Hiermee kunnen bijvoorbeeld bestaande werkpraktijken worden aangepast en bekende problemen worden opgelost. In de praktijk van complexe opgaven blijkt het echter van belang om gezamenlijk kennisdoelen vast te stellen om goed af te kunnen bakenen waar het kennisnetwerk zich op gaat richten. Vervolgens kunnen deelnemende partijen samen kennis opsporen, verrijken, delen.
Een kennisnetwerk is dus een georganiseerd platform voor informatie-uitwisseling met belanghebbende partijen rondom een maatschappelijke opgave. Door rond concrete thema’s kennisvragen te identificeren, te adresseren en te agenderen, ontstaat een niet-vrijblijvende cyclus van werken. Kennisnetwerken kunnen helpen om de kloof tussen verschillende stakeholders, zoals overheden, kennisinstellingen en maatschappelijke actoren te dichten. Op deze manier ontstaat er een waardevolle verbinding tussen verschillende actoren. Samen verwerven de deelnemende actoren kennis en helpen zo de opgave vooruit. Bovendien nemen kennis en competenties van deelnemende professionals en beleidsmakers toe.
Verschillende typen kennisnetwerken
Geen twee kennisnetwerken zijn hetzelfde. We kunnen meerdere type kennisnetwerken onderscheiden. Voor verschillende opgaven kan afhankelijk van het doel en de context een verschillend type kennisnetwerk ingezet worden. In grote lijnen zijn er twee categorische verschillen.
- Interne en externe kennisnetwerken
- Een intern kennisnetwerk is enkel met spelers uit de eigen organisatie (bijv. van de provincie)
- Een extern kennisnetwerk bestaat uit spelers uit verschillende organisaties
- Operationele en strategische kennisnetwerken:
- Een operationeel netwerk houdt zich bezig met operationele zaken (bijv. kennisdeling over verkeersveiligheid).
- Een strategisch netwerk houdt zich bezig met strategische kennis. Hieronder verstaan we langetermijn en sectoroverstijgende kennis, die nodig is om complexe maatschappelijke opgaven op te pakken en/of nieuwe thema’s te signaleren. Dit zijn vraagstukken met als eigenschappen: lange termijn; sectordoorsnijdend; onduidelijke collectieve waarden, normen en verhoudingen; gevestigd midden in een kennisvacuüm.
Kennisnetwerken voor transitieopgaven
Kennis Zuid-Holland richt zich vooral op sectordoorsnijdende langetermijn complexe opgaven. Daarom richt deze leermodule zich voornamelijk op het proces van een extern en strategisch kennisnetwerk oprichten. Dit soort kennisnetwerken zijn met name effectief voor transitieopgaven, waarbij het gezamenlijk te bewandelen pad voor alle actoren nog onduidelijk is. De module kan echter ook voor mensen die een ander type kennisnetwerk voor een ander type opgave willen organiseren interessante denkrichtingen bieden.
Houd rekening met de volwassenheid van de opgave
Een andere factor die bepalend is voor de organisatie van een strategisch kennisnetwerk is de volwassenheid van de opgave. Verschillende transities kunnen namelijk in verschillende fases zijn. Zo bestaat er bij sommige transities al een netwerk met een gedeelde definitie van het probleem, terwijl dit bij andere transities totaal nog niet het geval is. Praktisch gezien kunnen we spreken van twee soorten netwerken rondom een complexe opgave: een vernieuwersnetwerk en een kennisnetwerk.
Start met een vernieuwersnetwerk
Het bredere netwerk, genaamd het vernieuwersnetwerk, bestaat uit koplopers vanuit verschillende groepen betrokkenen. Een vernieuwersnetwerk is een eerste voorwaarde voor het starten van een kennisnetwerk. Dit kunnen bijvoorbeeld vernieuwende ondernemers zijn, maar ook ambtenaren of professionals. In het vernieuwersnetwerk komen alle doelgroepen bij elkaar om een toekomstbeeld te schetsen en te bepalen welke route er genomen moet worden om dit te bereiken. Aan het begin van de transitie zijn het vernieuwers die de opgave op de kaart willen zetten. Bij al verder ontwikkelde transities waar kennis en pad helderder zijn kan het gaan om vernieuwers uit een specifiekere opgave. Uiteindelijk kan dit uitmonden in bijvoorbeeld een transitieagenda of ambitiedocument met uitvoeringsprojecten.
In een vernieuwersnetwerk kunnen er verschillende subnetwerken ontstaan om acties te ontplooien die specifiek zijn voor een eigen groep, maar wel verbonden met casussen uit het bredere netwerk. Een kennisnetwerk is zo’n specifieke groep, bestaande uit voornamelijk kennispartijen, die kennis ontplooit op basis van de gedeelde ambitie uit het vernieuwersnetwerk. Het is dus wenselijk dat een kennisnetwerk wordt voorgegaan door ontmoeting in een vernieuwersnetwerk, zodat in het kennisnetwerk de juiste richting en aansluiting bij de transitieopgave wordt gevonden.
Voorbeelden van kennisnetwerken
Nu heb je al een beter beeld bij wat een kennisnetwerk is, welke verschillende types er zijn en wanneer je deze kunt inzetten. Verschillende voorbeelden van kennisnetwerken voor complexe transitieopgaven binnen de provincie Zuid-Holland zijn ACCEZ (accelerating circular economy Zuid-Holland), Voedselfamilies en Groene Cirkels. We raden aan om de webpagina’s van deze kennisnetwerken eens door te nemen om zo een duidelijker beeld te krijgen van hoe een kennisnetwerk eruit zou kunnen zien. Hieronder gaat de module verder met de verschillende fases in de organisatie van een kennisnetwerk.