De Provincie Zuid-Holland financiert van 2021 – 2025 onderzoek naar het onderwerp ethics-by-design van de TU Delft, als onderdeel van de Kennis Zuid-Holland agenda. Hiermee onderstreept de provincie haar inzet om ethische overwegingen te integreren in technologische innovaties, vooral in experimentele fysieke omgevingen, ook wel bekend als Living Labs.
Het promotieonderzoek, geleid door Joost Mollen van de TU Delft, richt zich op de vraag hoe we op een ethische en verantwoorde manier kunnen experimenteren met nieuwe datatechnologieën. Mollen legt uit: “Data-experimenten worden steeds meer uitgevoerd in de samenleving en vormen zo een onderdeel van ons leven. We delen de openbare ruimte met zelfrijdende auto’s en misdaadvoorspellende AI. Online runnen grote tech-bedrijven constant experimenten op onwetende gebruikers en hun emoties, inkomen en romantische matches. Maar deze praktijken roepen ook ethische vragen op.”
Een kernpunt in het onderzoek is dat onderzoekers morele verplichtingen hebben tegenover de mensen die ze beïnvloeden, betrekken, en mogelijk schaden met hun experimenten. Participanten zijn te weinig bewust dat ze onderdeel zijn van een digitaal experiment in de fysieke ruimte en hebben daar ook niet altijd invloed op.
Belangrijkste Bevindingen
- Ethische Dilemma’s in Living Labs: Een van de grootste zorgen is dat het wonen in een living lab het recht van deelnemers om zich terug te trekken uit het onderzoek beperkt. Aangezien de huizen vaak de hoofdverblijfplaats van de deelnemers zijn, betekent terugtrekken uit het onderzoek vaak ook verhuizen. Dit creëert zowel financiële als psychologische problemen voor de deelnemers.
- Ontbrekende Ethische Protocollen: Er is een gebrek aan duidelijke ethische protocollen over hoe onderzoekers respectvol met mensen in technologische experimenten zouden moeten omgaan. Terwijl elk individueel onderzoek in een living lab mogelijk onderhevig is aan ethische toetsing, ontbreekt er een bredere maatschappelijke discussie over de ethische implicaties van het gebruik van living labs als onderzoeksplatform.
- Impact op Vrijwillige Deelname: Het onderzoek benadrukt dat de kosten en gevolgen van het terugtrekken uit een living lab in feite een straf vormen voor de deelnemers. Dit bemoeilijkt hun vrijheid om te stoppen met deelname aan het experiment, wat een fundamenteel ethisch principe in onderzoek is.
Mollen concludeert dat zijn onderzoek relevant is voor een breder publiek, omdat veel mensen onbewust deelnemen aan digitale experimenten in hun dagelijks leven. Het roept vragen op over hoe innovatie, bedrijven, overheden en het publiek zich tot elkaar verhouden, welke belangen zwaarder wegen, en hoe het publiek weer de controle kan krijgen over hun deelname aan onderzoek.
Implicaties voor de Provincie Zuid-Holland
Voor een regionale autoriteit zoals de Provincie Zuid-Holland, benadrukt dit onderzoek het belang van het integreren van ethics-by-design in beleid en samenwerkingen. Dit betekent dat ethische overwegingen vanaf het begin moeten worden meegenomen in het ontwerp en de uitvoering van technologische innovaties en experimenten. De provincie kan hierbij een leidende rol spelen door ervoor te zorgen dat alle betrokkenen, van kennisinstellingen tot commerciële partijen, zich houden aan strikte ethische richtlijnen. Dit waarborgt niet alleen het welzijn van de deelnemers, maar versterkt ook het vertrouwen van het publiek in nieuwe technologische ontwikkelingen.
Door dergelijke ethische waarborgen in te bouwen, kan de Provincie Zuid-Holland ervoor zorgen dat innovaties niet alleen effectief, maar ook rechtvaardig en mensgericht zijn. Dit stelt het publiek in staat om weer controle te krijgen over hun deelname aan experimenten en waarborgt dat technologische vooruitgang plaatsvindt met respect voor de rechten en waardigheid van alle betrokkenen.