De kracht van nabijheid

Bouwen in hoge dichtheid bij OV-knooppunten loont. Bouw woningen, winkels, zorgcentra, horeca en werkgelegenheid rond de knoop. En voorkom dat er bij HOV-haltes wordt gebouwd in lage dichtheid (zoals woningen met een hoge parkeernorm). We hebben stationslocaties langs de Oude Lijn (Leiden – Dordrecht) goed in het vizier. Maar laten we ook andere stations en HOV-knooppunten niet vergeten. Vaak is daar nog ruimte voor bouwen in de directe omgeving. Zo bieden bijvoorbeeld stations van RandstadRail (Den Haag – Rotterdam/Zoetermeer), de MerwedeLingelijn (Dordrecht – Geldermalsen) en de Hoekse Lijn (Rotterdam – Hoek van Holland) potentie voor de bouw van woningen én voorzieningen (scholen, ziekenhuizen). Dit geldt ook voor HOV-haltes van R-netlijnen, zoals lijn 470 (Alphen aan den Rijn – Schiphol).
Deelfietsen en deelauto’s (zoals Greenwheels en MyWheels) bij knooppunten kunnen het (H)OV-gebruik verhogen voor mensen die doorreizen naar verdere bestemmingen. Deelvervoer past dan ook prima bij ‘transit oriented development’.

Stedelijke verdichting en herinrichting van de publieke ruimte is de goedkoopste manier om de bereikbaarheid te verbeteren en tegelijk het aandeel van de auto op een natuurlijke manier te verminderen, blijkt uit het onderzoeksprogramma Duurzame bereikbaarheid van de Randstad (NWO, 2015). Dankzij verdichting kan een hoger inwonertal de voorzieningen op peil houden. Dat kan leiden tot aantrekkelijker steden met een betere leefbaarheid en nabijheid. Naast het bijbouwen van woon- en werkruimte kun je denken aan het splitsen van woningen, het maximaliseren van kavelgebruik (gestapelde en/of ondergrondse bouw) en het herbestemmen van kantoorpanden en/of bedrijventerreinen.
In kleine kernen moeten basisvoorzieningen blijven of terugkomen, waardoor ook daar mensen minder afhankelijk worden van de auto. Het gaat dan om huisarts, school, supermarkt, bushalte, bibliotheek en café. Voor voldoende draagvlak voor deze voorzieningen is – ook in dorpen – verdichting van woningen en bedrijven nodig. (H)OV-verbindingen kunnen kernen onderling verbinden en met grotere plaatsen.

Door functies binnen wijken te mengen, kunnen wonen, werken, winkelen en recreatie samengaan en kan de levendigheid groeien. Werklocaties in wijken leiden tot minder woon-werkverkeer. Daarnaast creëert functiemenging leefbaarder wijken (meer ‘reuring’), die het delen van voorzieningen en het investeren in de wijk makkelijker maken.

Kijk daarbij naar alle voorzieningen. Het kabinet kiest voor ‘Bereikbaarheid op peil’ voor acht belangrijke voorzieningen. Het advies aan de provincie Zuid-Holland is om breder te kijken. Denk hierbij aan sport, horeca en natuur, omdat die voorzieningen bijdragen aan een prettig leven als ze nabij zijn.

Lopen en fietsen passen bij een goede nabijheid. Betere kwaliteit en beleving van wandel- en fietsnetwerken (aantrekkelijke, veiliger routes, betere paden, bredere paden, doorfietsroutes, nieuwe routes) vergroot het gebruik. Dit levert allerlei voordelen op voor zowel de wandelaar/fietser zelf, als de samenleving als geheel (maatschappelijke baten). Cruciaal is dat we niet alleen netwerken verbeteren, maar dat we ook bestemmingen eenvoudiger toegankelijk maken voor wandelaars en fietsers (denk aan stallingen).

Het verdichten van leefgebieden en mengen van functies is vaak moeilijk vanwege hoge parkeernormen (veel parkeerplekken) voor individuele werkbestemmingen. Met parkeernormen per gebied, wordt mengen haalbaarder en wordt autogebruik voor korte ritjes minder aantrekkelijk. Voor nieuwe gebouwen bij grote stations liggen de parkeernormen vaak lager, maar bij kleine stations of HOV-haltes kunnen parkeernormen ook omlaag. Deelvervoer kan de vervoerbehoefte op die plekken ondersteunen.

Centralisatie van onder meer middelbare scholen en ziekenhuizen heeft gezorgd voor een grotere afstand tussen inwoners en hun voorzieningen. Inmiddels is het meer een uitdaging om voorzieningen te behouden, het vestigingsklimaat te verbeteren en lokale initiatieven te stimuleren.
Onderzoeken, zoals van het KiM, tonen aan dat voorzieningen als onderwijs, werk en ziekenhuis meer nabijheid, dus decentralisatie vereisen. In plaats van bewoners naar het ziekenhuis of zorgcentrum te laten reizen, kun je ook filialen (of spreekuren) dichtbij bewoners vestigen (of zaken digitaal afhandelen).
En door MKB’ers te ondersteunen hun bedrijfspanden te behouden, kunnen kernen levendig blijven. Zo kun je een sociaal huurstelsel invoeren om kleine bedrijven voordeliger ruimte te laten huren.

Zorg voor goed te gebruiken buitenruimten (zoals pleinen) En zorg ook voor goede multifunctionele binnenruimten om elkaar te ontmoeten (bibliotheken, buurthuizen, dorpscentra): maak het mogelijk dat mensen bij elkaar kunnen komen en activiteiten kunnen organiseren/ondernemen.

Om in kernen een goed vestigingsklimaat te creëren of te houden, moet je weten waaraan (kleine) ondernemers behoefte hebben. Denk aan financiële ondersteuning, betere bereikbaarheid of meer inwoners rond hun bedrijf.
Met een goed beeld van de situatie kun je vervolgens kijken naar economische verdienmodellen, waardoor het aantrekkelijk is, blijft of wordt om je in kernen te vestigen.

Het wegennet in de provincie is al zwaar belast. Voor uitbreiding ontbreken vaak draagvlak, geld, ruimte en/of tijd. Dit vraagt om andere manieren om van A naar B te komen. Nabije voorzieningen kunnen helpen om mobiliteit te voorkómen en om autokilometers te beperken. Hoogwaardig OV kan bijdragen aan het (in afstand of reistijd) dichterbij brengen van voorzieningen en het ontlasten van wegen. Hubs bij railstations, HOV-knooppunten en/of in dorpskernen met OV-fietsen of ander deelvervoer kunnen het bereik van het OV vergroten.

Nabijheid in beleid – ook in gemeentelijk beleid – kan uiteindelijk de ‘brede welvaart’ vergroten. Brede welvaart is alles wat mensen hier en nu van waarde vinden, ook voor later en elders: bijvoorbeeld bereikbaarheid, gezondheid, leefomgeving, natuur, rechtvaardigheid, sociale samenhang en veiligheid. Nabijheid kun je bijhouden in een voortgangsmonitor per wijk of stadsdeel.

Ga het gesprek over nabijheid aan met de gemeenten en regio’s: wat zijn de voordelen en waar zit ruimte voor verdichting, functiemenging, hoogwaardig OV en hubs? Ga ook het gesprek aan met inwoners: welke voorzieningen zijn gewenst om wijken, buurten en kernen leefbaar te houden? Wat moeten we daar naast het ‘bereikbaarheidspeil’ bij betrekken? En hoe verbeteren we wandel- en fietspaden, openbaar vervoer en deelvervoer?

Deelauto’s maken het mogelijk om laagdrempelig auto te rijden. Enerzijds kan het autobezit dalen als meer mensen voor een deelauto kiezen, anderzijds zullen mensen dan ook bewuster de auto gebruiken. Op de korte termijn kunnen overheden locaties voor deelauto’s aanwijzen en hubs of app-groepen voor deelautogebruik ondersteunen. Daarnaast kunnen overheden stimuleren dat er deelfietsen (zoals de OV-fiets) bij álle rail- en busstations, HOV-haltes en hubs reizigers komen te staan voor het laatste deel van de reis. Zie bijvoorbeeld waar nu al oranje deefietsen van Donkey Republic staan bij ov. Beter deelfietsaanbod verbetert het treingebruik blijkt uit onderzoek van Roland Kager, Studio Bereikbaar.

In kleine kernen verdwijnen restaurants en cafés. Als het niet mogelijk is om deze te ondersteunen en te laten terugkomen, kunnen foodtrucks een alternatief bieden voor meer variatie en keuzevrijheid. Op deze manier kan een restaurant een bredere doelgroep bedienen en hebben inwoners de mogelijkheid om buiten de deur te eten. Een goed voorbeeld is de mobiele koffiebar die elke ochtend bij het station Delft Campus staat.

Bij de meeste woningen kun je gratis een parkeerplek voor de deur krijgen. Waarom zou je bewoners geen gratis of voordelig OV-abonnement bij hun (nieuwe) woning kunnen geven? Voor mensen in de buurt van een station, zou dit ander reisgedrag teweeg kunnen brengen.

De afgelopen jaren is het voor werknemers makkelijker geworden om vanuit huis te werken en niet naar kantoor te gaan. Door flexibele werkplekken te stimuleren – zoals koffietentjes, wijkcentra en flexplekken bij stations – hoeven inwoners niet ver naar kantoor te reizen als ze buitenshuis willen werken.

Praat niet over, maar met de inwoners. Er is nog weinig bekend welke lokale voorzieningen mensen in landelijk gebied nu het beste helpen. Vraag het ze!